काठमाडौं — भगवान् गौतम बुद्ध बौद्ध धर्मका प्रणेता हुन्। अधिकांश बौद्ध परम्पराले उनीलाई हाम्रो कल्पका एक सम्यक सम्बुद्धको रूपमा मान्दछन्। बुद्धभन्नाले बोधिप्राप्त वा अन्तिम सत्यको साक्षात्कार गरेको महामानव बुझिन्छ।
बुद्ध कहलाईनु अघि यिनको नाम सिद्धार्थ गौतम थियो। यिनीलाई शाक्य मुनि गौतम बुद्ध पनि भनिन्छ। उनले मानव जीवनलाई अर्थपूर्ण र उपयोगी बनाउने विभिन्न उपदेश दिएका छन्। त्यस्तै उपदेशमध्ये यी केहि उपदेश हुन् जसले तपाईको दृष्टिकोण नै फेरिदिनेछ।
१. जीवनमा सानो कुराबाट सुरुवात गर्नु खराब कुरा हैन, यो राम्रो कुरा हो
बुद्धले भनेका छन्, ‘एउटा जग थोपा थोपा पानीले भरिने गर्छ। त्यस्तै गरी, बुद्धिमान मानिसले सानो सानो कुरा समेटेर आफूलाई राम्रो कुराहरुले भरिपूर्ण गर्छ।’ यस बारेमा सोच्नुहोस्, हामी सबैले सानोबाट नै सुरुवात गर्नुपर्छ तर यसको मतलव यो हैन कि हामीले त्यो सानो सुरुवातलाई घृणा गरौं। हामी धैर्यवान हुनुपर्छ, अनि मात्र हामीले चाहेको सफलता पाउन सक्छौं। कसैले पनि कुनै सफलता रातारात पाएका हुँदैनन्, त्यसैले सम्झनुपर्छ कि सानो कुराबाट सुरुवात गरौं र जग नभरिन्जेलसम्म धैर्यवान बनौं।
२. सोचाई नै सम्पूर्ण कार्य हो
बुद्धले भनेका थिए, ‘हामी जे छौं त्यो सबै हामी आफूले जे सोचिरहेका छौं त्यसको परिणाम हौं। यदि कुनै मानिसले गलत विचार एवं धारणाले काम गर्छ या सोच्छ भने उसलाई दुःख एवं पीडा प्राप्त हुन्छ। यदि कुनै मानिसले स्वच्छ सोचाई राखेर कुरा गर्छ या काम गर्छ भने उसलाई खुशी मिल्छ। उनले एकपटक भनेका थिए, दिमाग नै सबै कुरा हो, तिमी जे सोच्छौं तिमी त्यही बन्छौ।
त्यसैले यदि खुशीपूर्वक बाँच्नु छ भने हामीले आफ्नो दिमागलाई राम्रो र दयावान सोचाईले भर्नुपर्छ। नकारात्मक सोचाईले बिस्तारै हामीलाई नै बर्वाद गरिदिन्छ। किनभने हामीले जसरी सोच्छौं त्यो सोचाईले नै हाम्रो कामलाई असर गर्छ, त्यही अनुसार नै हामीले कर्म गर्छौं र हाम्रो कर्मले नै हामीले के पाउँछौं भन्ने कुरा निर्धारण गर्दछ। बुद्धले भनेका थिए, ‘सबै खराब कर्महरु दिमागबाटै उब्जिन्छन्। त्यसैले दिमागलाई परिवर्तन गर्यौं भने खराब कर्महरु दिमागबाट हट्नछन्।’
३. बुझ्ने कोसिस गरौं
‘हरेक क्षेत्रमा जाऊँ– खुशीका लागि, शान्तिका लागि, सबै मानिसको हितका लागि। आफ्नो मनलाई सुझबुझको बिऊ प्रदान गर, त्यस्तो बत्ती जस्तो जसले आफैलाई जलाएर अन्धकारलाई हटाउँछ।’ एक अमेरिकी शिक्षक, लेखक एवं व्यवसायी स्टेफेन कोभेले एकपटक भनेका थिए, ‘पहिले बुझ्नका लागि हेर, त्यसपछि मात्र बुझ।’ यस्तोमा हामी सोच्न सक्छौं, हो यो भन्नलाई त सजिलो छ नि तर यो त्यति अप्ठ्यारो पनि छैन जति हामी सोच्ने गछौं। अर्को व्यक्तिको विचार बुझ्नका लागि पहिले आफूमा भएको रिसलाई त्यागौं। अरुको कुरा सुनौं, उसले के अनुभव गरेको छ भन्ने बुझौं त्यसपछि हामीले शान्ति प्राप्त गर्छौं। हरेक पटक ठीक हुनुभन्दा खुशी हुने कुरालाई प्राथमिकता दिऔं।
४. क्षमा गर्न सिकौं
घृणा भन्ने कुरा घृणा गरेर कम हुँदैन बरु माया गरेर कम हुन्छ। जब तिमीले क्षमा गर्न नसकेर मनमा बन्दी बनाएर राखेकाहरुलाई खुला गरिदिन्छौं तब तिमीले आफूलाई पनि त्यो जेलबाट मुक्त गछौं। बुद्धका अनुसार हामीले कसैलाई तल नबसी तल राख्न सक्दैनौं। त्यसैले जति छिटो हामी अरुलाई क्षमा गर्न सिक्छौं त्यति नै राम्रो हुन्छ। बुद्धले भनेका छन्, ‘पागलपन जस्तो कुनै आगो हुँदैन, घृणा जस्तो कुनै अपराध हुँदैन, मुर्खता जस्तो कुनै जाल हुँदैन, लोभ जस्तो कुनै बाढी हुँदैन।’
५. हाम्रो काम नै हो जो सबैभन्दा महत्वपूर्ण हुन्छ
यदि कुनै काम गर्नुछ भने त्यसलाई एकदमै मनबाटै गर्नुपर्छ। अगाडि बढ्नका लागि जीवनमा हरेक दिन केही न केही गर्नु जरुरी हुन्छ। एउटा पूरानो भनाई छ, ‘भगवानले हरेक चरालाई किरा दिएको हुन्छ, तर कसैलाई पनि उसले उनीहरुकै गुँडमा फालिँदिँदैन।’ त्यसैले यदि तपाई केही गर्दै हुनुहुन्छ भने मनबाटै गर्नुहोस्, सफलता तपाईले नै पाउनुहुनेछ।
६. आफ्नो दिमागलाई वशमा राखौं
‘कुनै पनि कुराले हामीलाई त्यति असर गर्दैन जति हामीलाई हाम्रो आफ्नो अनियन्त्रित सोचाईले गर्ने गर्दछ।’ युद्धका मैदानमा सयौं व्यक्तिलाई कैद गर्न सक्ने व्यक्तिभन्दा पनि त्यो व्यक्ति महान् बन्छ जसले आफ्नो विचारहरुलाई आफ्नो वशमा राख्न सक्छ। हाम्रो विचारहरुलाई हामीले समुद्रको छाल जस्तो गरी व्यवहार गर्न दिनुहुन्न।
समुद्रका छालहरु शक्तिशाली हुन्छन् र अनियन्त्रित हुन्छन्, हाम्रो वशमा नरहेको विचार पनि त्यस्तै हुन्छ। हामी सोच्न सक्छौं कि म आफ्नो सोचाईलाई कसरी नियन्त्रित गरौं, यो त जति बेला पनि आउन सक्छ। हो तर यो कुरालाई यसप्रकार पनि बुझ्न सकिन्छ। ‘हामी आफ्नो टाउकोमाथि उड्ने चरालाई रोक्न सक्दैनौं, तर त्यो चरालाई आफ्नो टाउकोमा घर बनाउनबाट निश्चय नै रोक्न सक्छौं।’
७. खुशी बाँडौं
‘एउटा मैनबत्तीबाट हजारौं मैनबत्तीहरु बाल्न सकिन्छ, र यसबाट त्यो मैनबत्तीको जीवन छोटो हुँदेन। खुशी पनि बाँडेर थोरै हुँदैन, घट्दैन।’ यो साँचो कुरा हो, खुशी भनेको कुरा कहिल्यै पनि बाँडेर कम हुँदैन तर झन् बढ्न पुग्छ जब बाँडिन्छ। आफ्नो खुशी अरुको अगाडि नलुकाऔं, खुशी बाँडौं र आफ्नो वरपरको वातावरणलाई अझ राम्रो बनाऔं।
८. शान्ति र सौहार्दपूर्ण वातावरणमा बाँचौं
विजयी भावले घृणालाई जन्म दिन्छ। यसले जीवनलाई दुःखमा पु¥याइदिन्छ। हार र जितभन्दा पर रहेमा मात्र खुशी र शान्तिपूर्वक बाँचन सकिन्छ। आफ्नो मनमा जे भेटिन्छ मात्र त्यही खोज्नका लािग बाहिर नहेरौं। कहिलेकाँही हामी यथार्थता र शान्तिबाट पर राख्नका लागि मात्र केही कुरा चाहिरहेका हुन्छौं। शान्ति भनेको कुनै नयाँ जागिर हैन, शान्ति आनन्द भनेको नयाँ घर वा नयाँ गाडी हैन, न त नयाँ वैवाहिक सम्बन्ध नै हो। सुख र शान्ति एवं आनन्द भन्ने कुरा आफैभित्र रहने कुरा हो।
९. कृतज्ञ बनौं
‘स्वास्थ्य भनेको सबैभन्दा ठूलो उपहार होे, सन्तुष्टि सबैभन्दा ठूलो धन हो।’ सधैं सम्झौं, जीवनमा सधैं केही न केही हुन्छ जसका लागि हामी कृतज्ञ बन्नुपर्छ। हिजो राती निदाएका सबैजनाले आजको बिहान देख्न पाएका हुँदैनन्। त्यस्तै धेरैजना आज कुनै न कुनै रोगबाट लडिरहेका हुन सक्छन्। त्यसैले जीवनमा सधै केही न केही हुन्छ जसका लागि हामीले आफूलाई कृतज्ञ बनाइराख्नुपर्छ। ठूलो हृदयले नै हामीलाई ठूलो बनाउँछ।
१०. हामीले जानेको कुरामा सधैं सत्य बनौं
‘जसरी कुनै ठूलो पत्थरलाई हावाले उडाउन सक्दैन, त्यस्तै ज्ञानी व्यक्ति प्रशंसा या आरोपले हराउँदैन।’ हामीलाई धेरै कुरा थाहा हुन्छ, तर हामीले सधैं हामीलाई थाहा भएकै कुरा गर्दैनौं। यदि हामी लड्यौं भने हामीले हामीलाई के गर्ने थाहा नभएर लडेका हुँदैनौं यो यसकारण हुन्छ किनकी हामीले त्यो काम गरेनौं जुन हामीलाई थाहा थियो हामीले गर्नुपथ्र्यो। आफूप्रति सधैं सत्य रहौं।
